Archives


Search

Добредојдовте на интернет страницата на Ристо Лазаров

РОМАНТИЧНА ПРЕГРАТКА?

Sunday 25 Jun 2017 04:14 | Permalink
РОМАНТИЧНА ПРЕГРАТКА?


Не носам во себе ни зрнце против подобрувањето и унапредувањето на односите со соседите, значи и со Бугарија. Не е мое да се занимавам како ќе се рангираат работите и приоритетите. И јас имам доволно пријатели во сите соседнизсемји, значи и во Бугарија. Сум превел и книги од бугарски јазик. И сакам, што веќе е речено, поради сопствената совест да се произнесам по ова, со децении горливо прашање. Однапред одбивам полемика со кого било. Којшто мисли нека си напише и нека се потпише.
                  Првин ќе ви раскажам едно мало лично искуство. Пред неколку години имав хируршка операција и нашите доктори ме упатија на бањска рехабилитација во Павел Бања, џенем, речиси на границата на Бугарија со Турција. На враќање, наминавме во Пловдвив и (нормачлно) влеговме во првата книжарница на која набасавме и за каква што во Скопје може само да сонуваме. Што ново имате? Секавично ни беа понудени две книги: едната раскази од Георги Господинов, другата романот на Гоце Смилевски. Тоа беше изборот на продавачката, се надевам доволно јасно е поширокото значење на настанот.
                  Моите бугарски пријатели, повеќето писатели, се добри луѓе. Но, нема безрезервно да тврдам дека, кога ме запознавале со нивни колеги, имало и “закачки” за македонско-бугарските односи. Среде Скопје, еден бугарски пеновец се обиде да ја развие приказната со ветов наслов “еден народ – два јазика”. Бргу, бргу самиот виде дека ја претера. Живот. Нè има секакви. Но, не сме сите такви – ни ние, ни тие. Не отсега, туку уште од “комуњарски времиња”: беа тоа две, не баш туку-така, спроивставени државни политики. Поради македонското прашање. А запаленковци, навивачки тајфи, има и таму и ваму. Кога веќе се спомнаа “комунистичкте времиња”, да не се заборави: и светли, и темни страници имаше во нив. Отворањето на училишта непосредно по Втората светска војна во кои се учеше на македонски јазик во Пиринска Македонија и на македонските театри во истиот тој регион, имам впечаток, лефтерно се заборава. Сето тоа прекрати со Сталиновата резолуција на Инфомбирото, чин зад кој остана таинствената смрт на бугарскиот лидер Георги Димитров.
Факт е дека по триста молби и проколнувања, потпржени во Москва,  Врховниот штаб на НОВ и ПОЈ им дозволи на некои бугарски партизански единици да поминат низ Македонија и да заминат на Сремскиот фронт – колку да си ги измијат образите од фашистичката кал. Фак е да беа окупатори на Македонија, како дел на фашистичката оска.  А дека учествувале во нашето ослободување – тоа ќе мора маѓоснички да се разјасни: како може да те ослободува оној од оној што те окупирал. Македонија беше под бугарска окупација, не е белки и тоа за “под тепих”. Тука ќе направам една дигресија и ќе кажам еден пример од Чешка. Во центарот на градот има една улица која се вика 5 мај. Еден од суријата екстра талентирани екс-југословенски режисери, еден ден, сосема добродушно го прашал својот стар професор на Филмската академија: што значи тој 5 мај, под кого нема ни датум, ништо. Професорот се подналутил: Па, тоа е денот на востанието! На кое востание? Па, на она од 1945, антифашистичкото. Југословенскиот студент слатко се изнасмеал: ние се кренавме четириесет и првата, дадовме 1.700.000 жртви, а сега и вие антифашисти, откога биле убиени Хитлер, Гебелес и дружината... Патем, Чесите сепак не биле на страната на Хитлер.
                  Од 1948-49 година маакедонското прашање во Бугарија се третираше на еден начин: не постои македонски народ, не постои македонски јазик, не постои... За повеќе од петпати се намали бројот на Македонците во Пиринска Македонија – демек пред тоа со сила биле терани да се попишуваат како Македонци!?  Многу средби и разговори на највисоко југословенско-бугарско ниво (секогаш со учество на Македонец) се одржувани на оваа тема. Безполезно, без милиметарска отстапка, тадури и обратно. Секоја прилика, насекаде во светот (каде што можеше) бугарска политика, на пример, го спречуваше објавувањето на дела од македонски писатели. Итн, итн.
                  Да се вратам на моите пријатели од Бугарија. Од 1991 година постојано велат (а тоа го велат и нивните политичари) дека сега настапила нова реалност, што не е неточно. Но, никој жив, ни пријател ни непријател не објаснил што е тоа “нова реалност” во нашите односи? Дека животот почнува од 1991 година, а она што било пред тоа не се важи, било иреалност? Ајдете, ви се молам! Рековме ли ние, во сите времиња, не постои бугарски јазик, бугарски народ и бугрска држава? Не. А тие го рекоа (велат) тоа за нас? Да. Детали има, колку да сакаш. Ете, дури и таа дребност: што еден наш амбасадор во Софија полека, сакајќи или не, ги вовлече во нашиот јазик Балканите, а Балканот остана во “Крвавата бајка” на Десанка Максимовиќ што би беше во училишната програма.
                  Не во времето на Тодор Живков, ами сега, кога и двете земји се слободни и демократски, кон на почетокот на првата декада на новиот век, тогашниот бугарски претседател Петар Стојанов (не кој било) од бриселската европска говорница ни плесна дека “најромантичен дел од бугарската историја е Македонија”.  На која и каква историја мислеше претседателот-романтичар? Кој му рече, вклучувајќи ги и моите пријатели од Бугарија, дека историјата не е подиум за романтични танци?
                  Не сега, уште кога Димитар Димитров беше министер за култура, издавачката куќа “Култура” од Скопје  ги објави Бугарските народни песни на браќата Миладиновци, оригиналниот наслов на книгата, а ние пред тоа сме го објавувле како “Зборник на македонски народни песни”. Како да нема во самиот тој зборник објаснување зошто е тоа така. Како Бугарија да нема ништо со тоа, а ние потоа сме го фалсификувале насловот. И сега – песните во зборникот (со исклучок на 50-60, вметнати за како-така да се објави зборникот) бугарски ли се? Одете, опитајте ги фолклористичките зналци, а и самиот народ.
                  Точно е, има фалинки и тоа пред се во нашата историографија, зошто не е детално објаснета сета збрка околу формирањето на ВМРО, не само едно. Има ли релевантно објаснување, еве денес, за тоа зошто една организација да има две раководства – Централен и Врховен комитет? Зад ова има многу, навистина многу тнр. потпрашања. Што е нашето Илинденско, а што бугарското Преображенско востание? Може ли тоа детално да се објасни, колку да знаеме колку сме близу до равенството?  И зошто, на пример, Кирил и Методија таму се нарекуваат првин бугарски, па потем (кога се мора) и сесловенски просветители? Зошто ви тие дални времиња во Бугарија е забранета книгата на Крсте Петков Мисирков “За македонцките работи”, стожерникот на современиот македонски јазик? Кој и со што може да докаже дека нашите учени, мислечки луѓе фалсификувале и присвојувале нешто туѓо? Блаже Конески, на пример, кој студираше во Софија, оттаму ли ја донесе македонската азбука? Или: токму тоа му се смета за грев. И Блаже Ристовски, кој ги прекопа сите архиви за Мисирков – виновен ли е за тоа? А сета слава да му припадне на Зоран Тодоровски кој среде Скопје објави, без приложени оригинали, дневник на Мисирков во кој тој на едно место вели дека е Бугарин. Што било болката!
                  Најнакрај, највисоките функционери на двете држави прво се должни сесрдно да работат за развивање на добрососедските односи, а се разбира, имаат неприкосновено право да донесуваат одлуки и да потпишуваат документи за кои проценуваат дека се во таа насока. Но, убеден сум дека и тие самите нсакаат да им ги затнат устите, не само на историчарите, па и на нивните колеги современици – со добро втемелени објаснувања зошто договорот за кој е збор досега неколкупати не е потпишан. Историјата не се учи само од учебниците, особено не од овие објавени последнава деценија. Не е лошо да се препрочита капиталното дело на Ванѓа Чашуле ,,Од признавање до негирање” објавено далечната 1970 година. Не е лошо некои книги од тие времиња да се преобјават и непрочитани да не се третираат накако “комуњарска пропаганда”.
                  За венците колај бива! Ете, се положи заеднички венец на царот Самоил во Софија и не се почувствува никакво тресење на земјата. Убаво и цивилизирано би било, на пример, Бојко Борисов, да клекне и да положи венец на споменикот масакрираните младинци во Ваташа, па да им каже на сите на која страна е. Како Вили Брант во седумдесетите во еврејското гето во Варшава. Ама, не е секој Вили Брант, а мнозина ѓоа се вардат да не го имитираат.
                  Голема грешка се прави ако се мисли дека е ова прашање на ВМРО и СДСМ. Можеби доаѓа време за тнр. “национални прашања” да се изјаснуваат и едните и другите, сосе народот што ги избира. Ни едните ни другите немаат полза од евтини паролашки поддршки и од развеаните знамиња на популизмот. Тешки времиња дошле, тешки одлуки треба да се носат. Го пишувам ова со длабока верба дека новото државно раководство ќе ги најде најдобрите решенија. Непродуктивни се брзите, да не речам избрзаните оценки. Слични напори – за подобрување на добрососедските односи – ја очекуваат нашата власт и во односите со сите соседни земји. Тоа е превосходно наш интерес, што не значи дека секогаш треба да биде изразен во заборав. Има и други патеки на компромисите, да почекаме. Имајќи го на ум и ритамот на балканското оро. Беше било се рекло дека нè бива за тоа, а богами и гајдаџиите не се глуви, дотолку повеќе што го промислуваат ритамот на иднината.

Ристо Лазаров


( Забрането е преобјавување на текстот и на делови од текстот)

ЏИВЏАНИ

Friday 23 Jun 2017 01:07 | Permalink
ЏЏИВЏАНИ

аНекои ги нарекуваат мегафони, јас милувам да ги викам џивџани. Имам позитивен однос кон џивџаните, а априори негативен спрема мегафоните. Џивџан може да се стане и од неукост, наивност…

Како и да е, се повторува ли повторува - не сега, со години: а ќе направи некој “грешка” во чекори во власта или од опозицијата, скокнуваат џивџаните. Во зависност од бојата на крилјата, а и на малите клунчиња. Клунчињата им служат да се прчат дека можат да клукаат, а одвај почешуваат. Џивџанска работа.

Бојата ка крилјата им ја спомнувам затоа што џивџаните се сметаат за домашни врапци. Како што ќе се рече дома, така има да прават џивџаните. Нема трта-мрта. Толку им сече умот, а и така им е полесно. Тие џавкаат а дома не знаат како на судијата (јавноста) да му ја признаат грешката во чекори. Се истрчуваат џивџаните пред врапците, без да причекаат некакво стручно, релевантно објаснување. Важно е да се џавка!

Ај што ги кинат зелени, уште фалби поттикнуваат. Не малцината подвикнуваат: пошироки биле од џивџанот в црница. Демек, се фалиме, се правиме важни, по ука на џиџвџанот.

Не, бе џивџанче. Само малку подолго паметиме. Го паметиме Зебрњак, се разбира, ја паметиме и есента 1908 кога Црвенковски и Прванов ги отворија гробиштата на загинатите бугарски војници кај струмичко Ново Село? Уште го паметиме и колежот во Дабница и масакрот врз младинците во Ваташа. Зошто не џана, пред неколку дена беше годишнината од масакрот во Ваташа, бугарски великодостојник да се поклони, извини и положи венец во Ваташа?

Да не се мешаат, жаби и баби, џиџвџанче. Да не се правиме недоветни и тоа по многу области - по историја најмногу, па и по алергологија.

А дека сакаме во ЕУ и НАТО - сакаме и не сакаме тоа да ни го кажува џиџвџан. Сме го рекле тоа одамна, од самиот почеток. И тогаш и сега сме здушно за добрососедски односи, ама не за “един народ две држави” и не за јазикот наш како дијалектолошка форма на соседниот. Тие работи не се нерешливи. И не се само за политичарите, макар што без нив не бидува. Напред сакаме, ама не без историја и самобитност. А дека џивџаните ми се мили сум  напишал во книги, поетски.

Тих, да имавме некој композитор што ќе напишеше нешто за хорот на џивџаните - барем за оние распрскувачите на (не)миризливи дезодоранси на еуфоријата!?

Ристо Лазаров


(не е дозволено преобјавувањето на текстот и на делови од текстот)

ОБЕЗВЕСНИКУВАЊЕ

Sunday 18 Jun 2017 01:31 | Permalink
ОБЕЗВЕСНИКУВАЊЕ


Македонското новинарство има подлабоки корени отколку што сега згорничавите сезнајковци (мислејќи дека од нив почнува светот) можат и да замислат. Тие корени одат до периодотпред духовната преродба, а духовните великани на нашиот народ (Мисирков, Чупоски, Јовков и други) покренувале македонски весници вонстранство - во името на националното чувство, во името на устремот светот да ја чуе и разбере вистината за нашиот народ и тешкиот товар од неправдини што му бил ставен на плеќи.
            И во народноослободителната и антифашистичка војна, во мугрите на слободата, излегуваа многу партизански весници - на техника како што тогаш се имало, ама излегувале. Се сеќавате ли, да речеме, на ,,Млад борец"? Тоа е првиот македонски весник излезен на 22 март 1944 година. Подоцна, во на 29 октомври 1944 година во паризанската печатница во Горно Врановце излезе и првиот број на првиот македонски дневен весник ,,Нова Македонија". Јазикот на овие гласила не се разликуваше мнгу од македонскиот литературен јазик кодифициран пролетта 1945-та. Едно време по војната излегуваше ,,Вечерен репортер", ,,Студентски збор" и други изданија. Непосредно по земјотресот почна да излегува уште еден дневен весник ,,Вечер". Постарите читатели паметат каква физиономија имаа ови весници: со врвни новинари, со дописници во цела Македонија, со постојани дописници во сите соседни земји, едно време во Рим, Париз, Лондон...
            И наеднаш - сите се претворија во жртви на транзицијата. Како што е редот, почна со ,,Млад борец" кој не излегува веќе 20 години, а ,,Нова Македонија" и ,,Вечер" живуркаат некако, колку да се рече дека излегуваат. Што е добро и што пека за нов упрег - да се возобнови стариот авторитет на овие гласила. Четврт век по падот на ,,комунизмот" уште ли во нив ќе гледаме баба-роги?
            Значи, дојде времето на обевесникувањето на Македонија. На мошне чуден начин. Излегоа па изгаснаа ,,Време", ,,Шпиц", ,,Ден", ,,Фокус"(дневен). Еден по еден, за кус период, згаснаа и трите весници на медиумскиот концерн МПМ - ,,Утрински весник", "Вест" и најпосле ,,Дневник". Да не заборавиме, сите овие гласила се формираа по меѓународен терк, си имаа сопственици, а некои од нив се продадоа на други сопственици, каков што се случајот со весниците на МПМ.
            Останаа уште ,,Слободен печат", ,,Нова Македонија" и ,,Вечер" - кои ни како професионални профили, ни како тиражи не се на нивото на времето. Стига е човек да ги прелиста весниците на сите соседни земји (за големите меѓународни марки да не правиме муабет) да да му стане јасно се. Како и зошто се случи ова калварија кога реално беше да се очекува сосема спротивното - да се зголеми бројот на изданијата, да расте нивниот професионален и интелектуален капацитет и квалитет? Што направи државата да им ја олесни положбата на весниците? Речиси ништо, освен нашорот што побргу да се раатиса од нив - ново време, нови правила. Не требаат државни медиуми. Арно ама, и во високоразвиените капиталистички земји весниците си имаат сопственици, но во кризни ситуации преку различен вид на субвенции, државата го помага нивното опстојување.
            Сега, по сево ова што го преживеа државава, со горчлива уста можеме да изустиме - каква држава, такви весници. Вмешувањето на политиката, катадневното диктирање од нечии кабинети што да селидери стави, а што да се извади од насловните (и не само насловните) страници, подаништвото на некои подлизурковци преку ноќ прогласени за новинари, доведе до тоа да се изгуби меркта за тоа што е новинарство, а што партиско билтенџиство.
            Ама ич не е подобра положбата и во електронските медиуми. Имавме ,,државна" телевизија и радио за пример. Што имаме сега? Зошто и на кој начин се урниса овој столб на македонското електронско новинарство? Зошто се донесоа акти за укинување на сите локални медиуми? Кој тоа ги прогласи ,,Сител" и ,,Канал 5" за лидери, колку државни пари се слеаја во нив, за сметка на другите? Во трката се целосна власт немаше дисцплина стипл-чез, што најдобро го почувствуваа на свој грб сопственикот и новинарите на А-1 телевизија.
            Во меѓувреме - глава не можеш да кренеш од компјутерски сајтови: едни ги прават професионалци, без никаква причина избркани од своите редакции, други ги прават полуписмени шмеќери, кои се занесуваат дека тука има некоја паричка, некое рекетче. 
            Сите во светот како една од причините за паѓањето на тиражите на весниците го гледаат развојот на електронското новинарство. Но, никој не седи со скрстени раце.
            Секаде во светот има провладини и опозициои медиуми, под што, ни на сон, не се подразбираат плуканици и монтировки. Во нашиот медиумски простор, да не заборавиме, имаше и ,,прелетувачи" - да се биде до власта, да ќупот со пари.
            Во трката да им се додворат на власта, мнозина од нас заборавија дека новинарство е страст, највистинска страст, над сите парцијални интереси кои го клекнаа на нозе. Еве и сега, се леат крокодилски само по некои исчезнати медиуми, божем без нив не бива и божем  со другите се е в ред.
            Како и за се во обновата на државата, нопходна е стратегија за медиумскиот развој. Неопходно е на медиумите и на новинарите да им се создаде простор слободно да дишат. Видовме: снема многу весници, уште повеќе можат да се родат во нови услови. Лелекањето по еден-два весника се сведува на ластовичката што сама не носи пролет.  Секакви паушални решенија во вид на препродажби (веќе видено) би биле фатални. Мене, на пример, не ми е јасно како не може да се изнајде решение за најстариот ни весник ,,Нова Македонија", па сите со радостбда му ја дочекаме 100-годишнината? Но, тоа е веќе мој проблем.

Ристо Лазаров(не е дозволено никакво препечатување на текстов и на делови од текстот)
See Older Posts...