Добредојдовте на интернет страницата на Ристо Лазаров
Saturday 22 Jun 2013 02:27
| Permalink
ОДЛЕВАЊЕТО НА ЈАЗИКОТ И ОДБРАНАТА НЕГОВА
Забрзаниот тек на времето ги излижа толкувањата за уметникот како совест на општеството и ретко кој веќе се држи до тоа како слепец за стап. Но, тоа, пак, никако не значи дека уметникот е некаков вид неидентификуван летачки објект во густите облаци на стварноста. Од дамнина држам до тоа дека уметникот секако мода да се допира со животот, таму каде што се ројат безброј прашања.
Едно такво прашање, овде и денес, е јазикот наш, македонски. И не сака никој да се уверува дека тоа не е само уметничко и лингвистичко, ами национално прашање од првокатегоријална важност. Грижата за јазикот, борбата за неговото зачувување, отсекогаш се броела и ќе се брои како света должност, секогаш имајќи на ум дека има илјадници исчезнати јазици, дека семејството на тнр. мртви јазици е пошироко од она на живите. Колкави сме ние, толкав ни е и јазикот. Белки се подразбира дека сака вдвојување, втретување на грижата и напорите за зачувување и сочувување на јазикот.
А еве, заглушени од зурлите и тапаните на патриотизмот, како да не видовме, како да не гледаме дека ни се одлева јазикот: се иселиле над двесте илјади нашинци, а иселувањето е во тек, реката си тече и отпосле тој тек тешко се врти наназад, кон изворот. Таму некаде, кајшто се посоките на одлевањето, порано нарекувани јабана, таму, значи, нашиот одлеан јазик има најмногу половичен живот. Секому му е јасно дека причините за одлевањето се пред се' економски, а и дека таквите гајлиња не се решаваат со празни патриотски тиради.
Додека трае одлевањето, тука на дело е поплавата од англизми ( се прават "дилови", случките си имаат "стејџови" и " бекстејџови") и други тнр. интернационализми - станува се’ повоочлива и загрозата на кирилското писмо. Додека трае одлевањето, со години веќе - од Охридскиот договор наваму - респектабилни политички фактори на уставно дефинираните етнички заедници, упорно ја заговараат идејата за два службени јазика на територијата на цела Македонија. Не се со кусо паметење, ама, ете, забораваат дека Охридскиот договор се преточи во Уставот на Република Македонија, без наметнуваање, ами со договор, баш оној Охридскиот. А во Уставот: "на целата територија на Република Македонија и во нејзините меѓународни односи службен јазик е македонскиот јазик и неговото кирилско писмо". И уште во Уставот, сетики за уточнување на правните аспекти: "... во единиците на локалната самоуправа може, покрај македонскиот јазик и неговото кирилско писмо - да стане втор службен јазик и 'јазикот на граѓаните кои сочинуваат најмалку 20% од граѓаните". Се подразбира дека законите мораат да бидат во согласност со Уставот, макар што на други примери сме се изгореле, па сега мораме да дуваме и на маштеницата. Од друга страна, се подразбира дека јазикот, токму јазикот, е конституитивен чинител на секој национален и културен идентитет. Откога постојат нациите и културата.
Воопшто не е за срам и за покорност пред "големите" тоа што говориме и пишуваме на еден тнр. мал јазик. Тој факт, меѓу другото, кај нас ја крепи свеста за тоа дека баш кај малубројните нации јазикот е средишен и носечки, незаменлив столб на идентитетот. Неговото поткопување, нарочно однатре, никако не смее да се занемарува и допушта. На пример, со верувањето дека стопати повтореното барање ( за два службени јазика. на пример) е автоматски праведно и логично. Во спротивно, лесно ќе се урниса целата градба, а наивните ќе си мислат дека така требало да биде и дека тоа урнисување спаѓа во редот на оние урнисувања сами од себе. Некако, станува неподнослива леснотијата на смалувањето и тоа треба да се запре. Без да се заборави дека и некои идеи за зголемување, всушност, го забрзуваат смалувањето.
Ако се исклучат политичките преповторувања за двојазичност на целата македонска територија, има ли воопшто кај нас расправа за ова? Кој рекол, разборито и разумно, дека наметнувањето воопшто не е облик на разбирање и дека заедничката живеачка не е емисија за исполнување на желбите само на едните? Кој бере гајле за македонскиот јазик, за неговата судбина и иднина? Што е за право, и Македонскиот ПЕН центар, и Друштвото на писателите на Македонија, во повеќе наврати упатија јавни предупреди на оваа тема. Тие се трајни и чинам не е нужно севезден да се повторуваат. Ама, нив не треба да ги паметат само писателите, туку оние кои треба да дадат јасни одговори за тоа зошто едно нелагодно чувство ја притиска македонската култура и јазик? Дали тоа чувство може да се изроди во хронична и опака болест? Некој умен беше рекол дека писателот мора да води сметка не само за јазикот, ами и за изнаоѓањето вистински однос кон јазикот. Спомнувањето на должноста на писателот не е правење заслон за оние кои имаат реална моќ, напротив. Народот ја бира власта за да го штити Уставот. Впрочем и
оние кои си тераат ќеиф со неумерени барања и постапки, и оние кои се прават
дека ништо не виделе и не чуле, положуваат заклетви токму пред тој Устав.
Народот плаќа и многу други државни институции (народен правобранител, на
пример) за да ги заштитува правата на сите. Не за едни мајка, за други маќеа.
Созреавме ли достатно, сите во Македонија, за да можеме со сласт да и се радуваме на нашата заедничка стварност? Вистински ли е коренот на таа радост без свеста за "јас"? Бива ли да се биде "ние" без "јас"? Бива ли без "јас" да се разбере суштината на судбинското вкрстување на јазиците и културите, ама и опасноста од урнисувањето на носечкиот столб на еден национален идентитет? Бива ли надлежните и овластените да не знаат дека "јас" не трпи половичност, плашливост, срамежливост?
Самото "јас",
пак, да не негира ничие право на "јас", а сопоставувањето да не биде "јас па јас", ами да има и смисла и мерка. Како што при соочувањето со касиерот во која било самопослуга не може да викнете "јас" и со пет банки во џепот да изнесете стока за пет милиони.
Има ситуации кога поединци, па и цели народи се согласуваат, што се вели, "по навика", понекогаш и да не се крева многу ѓурултија, да не се прават непријатности. Одбраната на јзикот (и на знамето, секако) не е таква ситуација и бара кристално чист одговор на прашањето - каде е, во чие чекмеџе, клучот за нашата иднина? Не ни прилега да се правиме недоветни, како што не ни прилега да се правиме мамурни при толку скусени мераци. Иднината во која би се нашле, духовно банкротирани, во некаква испревртена ризница на нашиот јазик - иднина ли ќе биде? Живеачката и онака ни е пренатрупана со пукнатини, а низ пукнатините, ако се ѕирне поасолно - валканици, колку да сакаш. Наши валканици, а и увозни валканици.
Сите знаеме колку досегаат локалните, партикуларни културни вредности, а колку универзалната култура му дава белег на секое време. Знаеме, де, дека не се пие вода само од својот извор, ама и дека не е разумно кој и да е да плука во него. И сите го знаеме аманетот на Мисирков, како и онаа на Блаже Конески дека "јазикот е нашата татковина". При што, не е
одвишно да се подвлече дека јазикот, всушност, не е татковина само на една
нација. Се работи за највисока демократска норма на нашата држава. Без јазикот не би биле тоа што сме, исто како и без татковина. Секоја татковина треба да се варди од какви и да е угрози. Вадењето очи, јасно, не е вардеж, ама, јасно, ни молчењето, ни мижењето не е вардеж. Власта, пред се’, мода да биде првиот и нескршлив вардач
на Уставот во кој нема ништо нејасно и недоречено во однос на статусот на
македонскиот и другите јазици. Другему, загрижен, само на прв поглед може да му изгледа дека нa овој пат има многу пречки, свиоци, угорници, тадури дека и
нема некој асолен пат. А секој, всушност, патот го носи во себе, веќе вложен во иднината.
Ристо Лазаров
22,06.2013
Saturday 15 Jun 2013 09:20
| Permalink
ПРОЗИВКИ
Земи тоа балтијата, секирата и удри по оној кој не е твој - ја национално, ја идеолошки, ја по некоја друга жичка од богатата ни живеачка. Ништо полесно од тоа. Потем белки следува честење - ладна бира, десетка со кромид, како по секоја успешно завршена работа. Транзицијата наша неодминлива и бесконечна, донесе што донесе, та донесе и прозивки, и рефлектори за осветлување на оние што не се "по мерка". А мнозина не се по мерка, само зависи во која власт или полит-гарнитура е метрото. Се разбира и некои писатели и други мислечки луѓе не се по мерка, што е сигнал за плукање - ја од некои високоспецијализирани комисии, ја од некои нови политбироа, ја од некоја шакичка изгубенковци што не толку одамна, случајно, биле зграпчиле поголемко парче од погачата на власта. Тоа што меѓу исплуканите има без вина виновни - па, тоа сега му доаѓа како доказ дека насловите на некои класични литературни дела не соодветствуваат на современите мерки, метра и мерачи.
Различните плуканици на загарските нафрлачи и лајачи (прозивачи), предизвикуваат различни последици. На идеолошките некако им минува модата, тешко да најдете некој кому сега, скоро по чеврт век транзиционо напредување и ослободуваље, му звучи вознемирувачки етикетата "комуњари". Одбиј на глупоста и толку. Но, не е така, на пример, со прозивките по национална линија. Тука се прават безумни засеци, се прави бескраен полигон на делбите( од стадионите до највисоките научни институции), се отвораат рани што тешко зацелуваат.
Од делбите, од тие поројни и споулавени дождови кои сакаат минатото што не е по нивна мерка да заврши во цевките на одводната канализација, не се поштедени ни писателите, ни нивните книги, никој. Пред некој ден, среде скопското ту сончево - ту дождливо секојдневие, со блиски белградски пријатели, сосема случајно, скокајќи низ муабетот, застанавме на Оскар Давичо и неговата пост-комунистичка судбина. Давичо - грамаден поет, еден од најголемите во современата српска литература, наеднаш исчезна. Туку така под облака. Од мал милион причини - идеолошки и национални. Бил комунист. Точно. И денеска, на пример, во Европскиот парламент, а и во некои национални собранија, седат комунисти. Ама не бил Давичо и Србин. Точно. А автор е веројатно на најубавата песна за Србија. Башка, се' што напишал во животот, од првото љубовно писмо до прошталниот стих - напишал на српски, српско-хрватски. Последниве години, велат белградските пријатели, равотите си доаѓаат на место, во нормала: објавен е обемен избор од поезијатна на Давичо, се подготвуваат и други изданија, критички студии... Најден е вистинскиот одговор на прашањето: кога тоа било важно каква национална и идеолошка припадност имала добрата песна?
Пријателите уште не си беа заминале за Белград кога и тука, кај нас, се случи една слична прозивка. На сугестија на помладите колеги деновиве фрлив око на еден маргинален сајт на една минорна и безначајна партија (ем ВМРО, ем народна, а неодамна и коалициона). И кога ќе видам, што ќе видам: од сите страни сардисан нашиот струшки венценосец, академик, автор на повеќе книги напишани и преведени на македонски отколку што авторот на писанието за него знае букви. Демек: големиот македонски поет Матеја Матевски, ај што не бил Македонец, туку Албанец и цел живот го криел тоа!?
Лимените оркестри, кои сакаат да ја постројат историјата и таа да чекори како што ќе свират тие, пак се огласија. Како оној пат кога пред парламентот логоруваа и сал туку се дереа: ,,За Шиптари гасна комора", а уште пред тоа, кога истите такви оркестранти маршираа низ Струга со транспаренти: ,,Смрт за Блаже Конески!". Неоти некој нормален ги слуша таквите ветви фалсови на старите труби. А тие, трубачите, си се замислуваат кутрите, како луѓе низ чии филтри треба да поминеш за да ти се признае дека си Македонец, црно на бело, со патриотско пуслуче. А нашиот поет нема напишано ниту еден ред на друг јазик освен македонскиот и е еден од носечките столбови на меѓународната афирмација на македонската литература и култура. Заради што и оваа (како и сите други прозивки, а во овој текст за нив, за сите станува збор) личат на врвна креација на фантастичната литература, како што еднаш беше бил рекол Борхес. Ама прозивките не се од литературен вид, ами штрби дрдорења и лагИ, посолени со неопходната доза на национализам, фашизам, што ли.
За објаснување на последнава прозивка доволно е во енциклопедиите, википедиите и во учените книги да се побара поимот Шкрети и секому се' ќе му биде јасно за етничките Македонци кои во деветнаесетиот век, останувајќи верни на својата христијанска вера, пред налетот на исламизацијата, го примиле Албанскиот јазик, а самиот збор Шкрет означува Словен.
Гледаме: прозивките си течат, една по една, такаречи оттука до вечноста.
Станува неважно што валканиот не го бива за чистач, инаку самиот би бил чист. А важно е што ваквите прозивки, лустраторските егзибиции кои од почеток служат за подбишега и другите сличнинзакачки, го зголемуваат производството на омраза, нивото на валканата река во која, еден по еден или сите топтан (сеедно) ќе се удавиме сите. И нашинци и туѓинци.
Речиси секој ден се гледам со еден мој пријател, кој не е Македонец, а сите книги му се напишани на македонски јазик. Во која графа го водат него загрижените Македонци или, Албанци, на пример? И секогаш кога ќе се видиме се прашувам (понекогаш и него, и други прижјатели) како тоа меѓу нас индивидуално се да се врви нормално, а на глобален план да не стивнуваат метастазите на нерпението и омразата? Кој е мајсторот на ова второво? Се врати ли времето на изјаснувањата кои треба да произведат двоен ефект: ем страв, ем нетрпение? Тоа ли е таа фотомонтажа на минатото, таа примитивистичка благодарност?
Прозивките, несомнено одмазнички, се вооЧлива црна сенка во нашето ново време (што не значи дека не биле иж во минатото време) во кое се ројат темни облаци и восочни мисли. Време во кои разно-разни дунстери ги кршат (со тапи од славеничко шампанско ли?) еден по еден, нашите духовНи лустери?
Можеби еден ден ќе научиме варен сложно да заплачеме?
Ристо Лазаров
15 јуни 2013
Saturday 15 Jun 2013 09:20
| Permalink
ПРОЗИВКИ
Земи тоа балтијата, секирата и удри по оној кој не е твој - ја национално, ја идеолошки, ја по некоја друга жичка од богатата ни живеачка. Ништо полесно од тоа. Потем белки следува честење - ладна бира, десетка со кромид, како по секоја успешно завршена работа. Транзицијата наша неодминлива и бесконечна, донесе што донесе, та донесе и прозивки, и рефлектори за осветлување на оние што не се "по мерка". А мнозина не се по мерка, само зависи во која власт или полит-гарнитура е метрото. Се разбира и некои писатели и други мислечки луѓе не се по мерка, што е сигнал за плукање - ја од некои високоспецијализирани комисии, ја од некои нови политбироа, ја од некоја шакичка изгубенковци што не толку одамна, случајно, биле зграпчиле поголемко парче од погачата на власта. Тоа што меѓу исплуканите има без вина виновни - па, тоа сега му доаѓа како доказ дека насловите на некои класични литературни дела не соодветствуваат на современите мерки, метра и мерачи.
Различните плуканици на загарските нафрлачи и лајачи (прозивачи), предизвикуваат различни последици. На идеолошките некако им минува модата, тешко да најдете некој кому сега, скоро по чеврт век транзиционо напредување и ослободуваље, му звучи вознемирувачки етикетата "комуњари". Одбиј на глупоста и толку. Но, не е така, на пример, со прозивките по национална линија. Тука се прават безумни засеци, се прави бескраен полигон на делбите( од стадионите до највисоките научни институции), се отвораат рани што тешко зацелуваат.
Од делбите, од тие поројни и споулавени дождови кои сакаат минатото што не е по нивна мерка да заврши во цевките на одводната канализација, не се поштедени ни писателите, ни нивните книги, никој. Пред некој ден, среде скопското ту сончево - ту дождливо секојдневие, со блиски белградски пријатели, сосема случајно, скокајќи низ муабетот, застанавме на Оскар Давичо и неговата пост-комунистичка судбина. Давичо - грамаден поет, еден од најголемите во современата српска литература, наеднаш исчезна. Туку така под облака. Од мал милион причини - идеолошки и национални. Бил комунист. Точно. И денеска, на пример, во Европскиот парламент, а и во некои национални собранија, седат комунисти. Ама не бил Давичо и Србин. Точно. А автор е веројатно на најубавата песна за Србија. Башка, се' што напишал во животот, од првото љубовно писмо до прошталниот стих - напишал на српски, српско-хрватски. Последниве години, велат белградските пријатели, равотите си доаѓаат на место, во нормала: објавен е обемен избор од поезијатна на Давичо, се подготвуваат и други изданија, критички студии... Најден е вистинскиот одговор на прашањето: кога тоа било важно каква национална и идеолошка припадност имала добрата песна?
Пријателите уште не си беа заминале за Белград кога и тука, кај нас, се случи една слична прозивка. На сугестија на помладите колеги деновиве фрлив око на еден маргинален сајт на една минорна и безначајна партија (ем ВМРО, ем народна, а неодамна и коалициона). И кога ќе видам, што ќе видам: од сите страни сардисан нашиот струшки венценосец, академик, автор на повеќе книги напишани и преведени на македонски отколку што авторот на писанието за него знае букви. Демек: големиот македонски поет Матеја Матевски, ај што не бил Македонец, туку Албанец и цел живот го криел тоа!?
Лимените оркестри, кои сакаат да ја постројат историјата и таа да чекори како што ќе свират тие, пак се огласија. Како оној пат кога пред парламентот логоруваа и сал туку се дереа: ,,За Шиптари гасна комора", а уште пред тоа, кога истите такви оркестранти маршираа низ Струга со транспаренти: ,,Смрт за Блаже Конески!". Неоти некој нормален ги слуша таквите ветви фалсови на старите труби. А тие, трубачите, си се замислуваат кутрите, како луѓе низ чии филтри треба да поминеш за да ти се признае дека си Македонец, црно на бело, со патриотско пуслуче. А нашиот поет нема напишано ниту еден ред на друг јазик освен македонскиот и е еден од носечките столбови на меѓународната афирмација на македонската литература и култура. Заради што и оваа (како и сите други прозивки, а во овој текст за нив, за сите станува збор) личат на врвна креација на фантастичната литература, како што еднаш беше бил рекол Борхес. Ама прозивките не се од литературен вид, ами штрби дрдорења и лагИ, посолени со неопходната доза на национализам, фашизам, што ли.
За објаснување на последнава прозивка доволно е во енциклопедиите, википедиите и во учените книги да се побара поимот Шкрети и секому се' ќе му биде јасно за етничките Македонци кои во деветнаесетиот век, останувајќи верни на својата христијанска вера, пред налетот на исламизацијата, го примиле Албанскиот јазик, а самиот збор Шкрет означува Словен.
Гледаме: прозивките си течат, една по една, такаречи оттука до вечноста.
Станува неважно што валканиот не го бива за чистач, инаку самиот би бил чист. А важно е што ваквите прозивки, лустраторските егзибиции кои од почеток служат за подбишега и другите сличнинзакачки, го зголемуваат производството на омраза, нивото на валканата река во која, еден по еден или сите топтан (сеедно) ќе се удавиме сите. И нашинци и туѓинци.
Речиси секој ден се гледам со еден мој пријател, кој не е Македонец, а сите книги му се напишани на македонски јазик. Во која графа го водат него загрижените Македонци или, Албанци, на пример? И секогаш кога ќе се видиме се прашувам (понекогаш и него, и други прижјатели) како тоа меѓу нас индивидуално се да се врви нормално, а на глобален план да не стивнуваат метастазите на нерпението и омразата? Кој е мајсторот на ова второво? Се врати ли времето на изјаснувањата кои треба да произведат двоен ефект: ем страв, ем нетрпение? Тоа ли е таа фотомонтажа на минатото, таа примитивистичка благодарност?
Прозивките, несомнено одмазнички, се вооЧлива црна сенка во нашето ново време (што не значи дека не биле иж во минатото време) во кое се ројат темни облаци и восочни мисли. Време во кои разно-разни дунстери ги кршат (со тапи од славеничко шампанско ли?) еден по еден, нашите духовНи лустери?
Можеби еден ден ќе научиме варен сложно да заплачеме?
Ристо Лазаров
15 јуни 2013