Archives


Search

Добредојдовте на интернет страницата на Ристо Лазаров


ВРВОТ НА БОЛОТ

Ристо Лазаров

За Ацо Шоповза нашите класициа и за нашата заборавност...

Можеби не се баш многу на бројама има високи врвови современиот македонски творечки венецРацинКонескиШоповЈаневски... - горди челници и претходници на оние што дојдоа по нив и што допрва ќе доаѓаатНемаме право занесени од какви било нови "страстида ги фрламе во заборав нашите духовни претходнициЗаштотиекако што рече Старделов за Рацинбеа национални поети од највисок рангзашто во својата песна секој на свој начин со своите песни ја открија и резимираа целата нова македонска поетска и историска епоха.
Последниве две-три недели се случија два три груби настани поврзани со името на Ацо Шоповнесмаснотода го речам најблаго што можамспоредување на неговото партизанско "агитпроповствочијашто рожба беше првиот весник на македонски јазик "Млад борец" (во тој контекст беше спомнат и "агитпроповецотКочо Рацин). Споредбите со денешниве  луѓе за "пи-ар" (небаре немаме наши зборови за односи со јавностабеа изречени со невидена леснотијаНешто се расчисти и целта на овие редови не е да ја враќа таа приказнада кажат нешто за старата песна на нов гласНи потребани фајде има
Пред некој ден се случи нешто многу грозноповрзано со животот и делото на Ацо Шоповбеше искршенапарчосанаспомен плочата на неговата родна куќа во ШтипВандализам на делодомаречиси на роденденот на поетот (да не се заборавии првоборецотАцо ШоповОдбивам однапред секаква врска на "агитпроповствотосо вандалското кршење на спомен-плочатаСкраја да еА признавамова второво повеќе ме жегнапретпоставувам како и пошироката јавностГо воскресна во мене прашањето за нашиот заборав кон нашите национални величиниСекој од наспа и јасвидел во светот спомен -плочи наместени на куќи кои означуваат периоди во кои таму живеел некој творец вреден за почитНекаде се поголеминекаде помалиама постојат и сведочат за духовното богатство на тие градовиКај нас наопакусе кршат бистисе продаваат како старо железосе фрлаат в река... Колку пати само се кршат бистите на истиот ШоповАнте Повски и другите во струшкиот поетски паркнашата петропола на поезијата?
Нода се вратиме на вандалското уништување на спомен-плочата на куќата на Ацо Шопов во ШтипТоа што разбудува сентименти за заедничкото одење со големиот поет токму пред куќата во која е роден и на која беше закачена спомен-плочатаможе да се смета и за приватна работаНоимам обврскане баш приватнада станам во одбрана на делото на Шоповнема поминато еден месецкако во неговиот и мој Штипми беше доделено признание за афирмација на ликот и делото на Ацо Шоповшто ме прави неизмерно гордИ трижповеќе ме обврзува.

Откривач на тишината


Ацо Шопов прв ја откри тишината во македонската поезија и таа тишина стана култнатраен знак за распознавањеКолку што одминува времетоденесво општата фејсбуковска и твитерска дрдорливосттаатишинатани го открива сето свое значењени открива всушностдека не се наоѓа подобар и поумешен говор од говорот на тишинатаМислата како повеќе да одекнува ако не се кажеако се одмолчиОнаа мисла која кај Ацо Шопов никнуваше од бескрајните длабочини на празниот лист хартија.
Ако моќта и припаѓа на тишинаташто тогаш со зборовитезошто служат зборовитеПазборовите служат да се пишуваат песниЗад нивсекаконе стои само тишинатаама ниеод пуста мрзачесто и не знаеме што стои зад тишината и зад зборовитеА реткоептен ретко запнуваме да ја откриеме јатката на зборот и што има во неаКако да ни се оддалечуваат соѕвездијата од метафори.
Од зборовите се создаваат стиховиа од стиховите песнисите песни на овој светНосамо кај вистинските и големите поетикаков што несомнено е Ацо Шоповнекои стихови звучат како цела песна. Eве само неколку примери од "Гледач во пепелта": ( Човекуптицо претворена во ѕвездакој мисли дека те сфатил не знае што е безднамојата црнина твоја прегрнина,/твојата темнина моја подземнина./Земјо олелиоземјо пустелиовремето невреме вистинско е време; - изгасни песно во огнот што го запали самасветлина капе врз нас од ѕвезда што одамна згасна... И така натамуи така натамуНабројувањето би било долго.
Од неговата рана младостдо 20 април 1982- тапоминаа многу историски татнежи и светкавицисе отвораа и многу темнини низ кои требаше да се врвиАцо Шопов настојчиво си ја следеше ѕвездата што беше ја запаметил уште од качувањето кон врвот (на болот?) на роднокрајниот Исар и со која си замина во вечностаИ тагатаи убавината се слеваа во таа ѕвезда на Шопов. Sвезда опашицасо оган небото што го пара. Sвездакојаблесната во песните на Ацо Шоповна македонската поезија и ги донесе најблескавите мигови. Sвезда со која поетот Ацо Шопов ја споделуваше трагиката на југотТој знаеше дека таа е во сонцетокако што знаеше дека сонцето може да биде и црноПреточена во песнатаа станува таинствен облик на времето.

До највисоките врвови на јазикот
И тогашпред речиси половина веки денесповеќето песни од стихозбирката "Гледач во пепелта" личат како предел на осаменик кој повикува посетителиПовикотинакуе упатен од непотрошлив собеседник вкоренет во спомените на сите кои го познаваа – непресушен извор на добродушност и отменостСобеседник кој сè што имаше носеше во себекако што се носи роза во реверите на песната.
Ацо Шопов прв објави стихозбирка во слободна Македонијаонаа Македонија за која веруваше дека е судбина на светота светот судбина на Македонија и денеска таа македонска слободаска поетска прворожба не може да се есапи само за прост и празнозначен фактПопрво ќе да беше тоа неговиот прв чекор кон иднината и небиднинатакон црното сонцеСреде небиднина знаеше да ни каже што ќе ни се случи вчера и што ни се случило утреСреде небидниапотемтивкотивко излегуваше од сонотза в мугри да го препознае и црното сонцеИ сè такаверувајќи дека сите реки и мориња имаат и друг брегСè таказнаејќии од сопствениот опитдека поезијата како и секоја вистинска уметност е напортежок напорНекој беше рекол дека пишувањето поезија евсушностувежбување на смртта.
Со заминувњетопролетта 1982-таАцо Шопов стана првиот класик на повоената македонска литератураДо крај и остана верен на поезијатанескршливо верувајќи дека токму поезијата ги достигнува највисоките висови на јазикот.
И тишинатаи небиднинатаи црното сонцесè што создаде Ацо Шопов се неодминливи знаци на една поетска великостзнаци на зрелост
кои беспоговорно сведочат дека сè што ќе биде сработено и стокмено како што требасе претвора во споменстанува трајна вредностНаспроти сите морници на новите времиња во кои не се баш и реткост обидитите значајни писатели да се тутнат во заборавот и тоа не со критика и превреднувањеами со неподнослива леснотија на едно ирационално самоволие.
На следбениците Ацо Шопов им остави непотрошливи браздиНеговиот збор остана – непрегорнемушта патоказ кон врвот од болотМост кон светоткон оној свет со којшто треба да се биде ,,на ти” при споделувањето и на убавинатаи на тагата.
Нема кој да не знае дека Ацо Шопов беше душа човекСушта потврда на тоа дека поезијата е еден вид душа искажана со јазикот.Наспроти бездушниците со токмаци в раце.

ВРЕМЕ, НОРМАЛИЗАЦИЈА, АРШИНИ...


Ристо Лазаров


Како што врви човештвото, му натежнуваат заборавените наследства, па полните вреќа со такви (и слични нешта) ги остава крај патот - не само што тогаш немало Дрисла и други депонии, ами на некој случаен минувач да му се најдат. Оти има и чудаци меѓу случајните минувачи.
Товарот што го оставале крај патиштата, не бил претходно премеруван - и со драмови, и со аршини. Секое време си имало свои аршини, со ограничен рок на употреба. Со аршин од едно, не можело да се мери во друго време. Лесно е да мериш минато време со сегашни аршини. Друга работа е фајдето од таквите аршини, поарно да го прескокнеме, ако воопшто го има. Којзнае какво би изгледало, еве, ова, нашево време мерено со утрешни аршини?!
А одењето по патот нанапред, по правило, вели Кундера, бил еден вид нормализација на затекнатото а исчашено. Постои и една долга, богами и една не баш нежна полемика на Кундера и Хавел за нормализацијата, симплифицирано речено за реформите и револуциите. Поминало половина век од тогаш, таа полемика се случува по пропаѓањето на Прашката пролет (прегазена од руските окупаторски тенкови) и прашање е дали воопшто да се пристапува кон мерењето на тогашните аргументи со денешни аршини. Не се рекло џабе: сè во свое време. Макар што и виното кога ќе одлежи станува попитко. 
Чекорите кон нормалноста, всушност, се и чекори кон граѓанските слободи, кои некогаш (времето лета!) биле потиснати. Одејќи поназад во времето, пак ќе се судриме со потиснување на слободите - та, што правеле инквизициските орди? Фрлале миризливо цвеќе на плоштадите? Нормализацијата, создавајќи ја светската историја, пренела којзнае колку илузии од едно во друго време? И сега: оние што ја теглеле нормализацијата низ времето - илузионисти ли биле? Не ќе да е. Можеби не сфаќале до крај дека слободата и демократијата трајно ќе се градат, дека не доаѓаат преку ноќ, со првиот "јуриш!". Го знаеле најважното: големите идеи не умираат, а и не остануваат во вреќите крај патот. И кога ќе бидат згмечени на едно место, ќе никнат на друго - така е тоа со големите идеи, откога постојат. Реките течат со векови, а судбините се одигруваат на бреговите. За утре од нив да бидат заборавени. Како велеше Маркес: животот е само она што ќе остане во сеќавањето. 
Ако пропаднала една пролет, ќе дојде друга, ќе си се воспостави нормалноста (хармонијата) и така со ред: не постои несреќа што пролетта не може да ја исправи. Пролетните ветрови ја разнесуваат, витосуваат, потребата од одвишна верба: политичките фрази не се ломотат за да се верува во нив.
Нормализацијата некаде се крсти како победа. Зависи од затекнатото. Но, сака вардење од пијанството на победата. Опасен е мамурлукот по таквите пијансва. Оти, сегашната победа не гарантира и утрешна победа. И така со ред. Победата сака да е мислечка, сака катадневно обмислување. Пу-пу, скраја да е немислечката победа! Тогаш може да се зацапа во туѓа (но и сопствена) клопка, а истопорениот победник, херој, отпосле да види дека бил во служба на ништо, дека, всушност, бил идеалист без идеали. Или со некакви такви, од вреќите крај патот.

(Преземањето и преобјавувањето на текстот не е дозволен, освен со дозвола на авторот)



ЦРВЕНИОТ МЕТРОНОМ

Ристо Лазаров

Во Прага сум, празнично, по којзнае кој пат - кај најблиските, до Василица. Никогаш пред Нова година времето тука не било толку пријатно, што не значи дека баш распиштолено може да се талка низ свечено накитениот град. Прага да се дотера за празници. И да му нуди секому по нешто: ја некој од недобројните концерти што се одржуваат во црквите и концерните сали, ја некоја акробатска егзибиција или настап на уличните музичари, ја претстави за деца среде плоштад, ја богати софри на отворено небо, тадури и кебапчиња, плескавици, пиперки во павлака...
Како и секоја година во ова време, како и секоја година во кое и да е време - вриеж од туристи, од секаде. Најмногу ги има оние за кои не можеш да се кладиш од каде се: од Јапонија, Јужна Кореја, Кина. Виетнам...? Азијати. Најнеуморни "шкљоцари" на сè што ќе им се стори интересно: спомениците (ги има каде што треба и колку што треба, од мајстори направени), претседателската палата на Храдчани, па долгото слегување низ легендарната "Златна уличка" каде што свои катчиња имаат Франц Кафка и Олга Хавелова, мостовите на Влтава при што апсолутен приоритет има Карловиот мост, тврдината Вишеград... Крај му нема на набројувањето. 
Сите доаѓаат со некакви претходни знаења, а најголемиот број од нив во тевтерчињата (во најново време во мобилните телефони) ги запишуваат и имињата на познатите пувници - ако не си пробал од пивото, како да не си бил во Прага. Уште полошо: бадијала си бил. Макар што баш во пивниците тешко се наоѓа место, од домаќините кои ги претпочитаат сопствените навики отколку да бидат туристички водичи и да им ги фалат пивата и свинските печени колена на гостите,од каде и да се. Се паметат и поинакви случки, кога пражани ги гостат дојденците во некоја пивница. "Златниот тигар", пивницата во која писателот Бохумил Храбал, легендарниот автор на "Го служев англискиот крал" или "Песот кој лаеше на возовите", си имаше своја маса на која никој и во никое време не можеше да седне. Поради кафеанскиот принцип, но исто така и поради фактот дека од два попладне, кога отвора пувницата,па до фајронт, Храбал си е редовно на својата маса. На таа маса, своевремено, го прими и американскиот претседател Клинтон, откако ги одбил сите предлози на протоколот за средба на некое друго "попристојно" место. "Ако сака тука нека повели, јас од тука не мрдам" - беше бил рекол Храбал. И би по негово. Не од инает, просто - по чешки. 
Други пак, со тешки маки наоѓаат остатоци за древната легенда - добриот војник Швејк. Во една пивница во Нусле се уште се чува масата на Јарослав Хашек, авторот на Швејк, има и две-три кафеани со името на Швејк и - толку. По примерот на Швејк и Храбал одат и поновите генерации чешки писатели: да се има своја маса во кафеана, значи дека си го пречекорил прагот на престижноста. Така и последниве години најчитаниот Чех Михал Вејф, кој си има место во една пивница, исто така на Нусле.
Сега сум "стациониран" зад паркот Летна, во кој е сместена една необична туристичка атракција што ја открив деновиве, при една случајна, долгопругашка прошетка низ паркот. Раката на срце, во ова време од годината тој и не личи многу на парк - дрвјата обезлистени, гранките суварки, тревата ко вземи да пропаднала. Природата, едноставно, си го користи зимскиот одмор - тука, на самото место, кајшто си е; ни во Мадона ди Кампиљо, ни во Шамони, ни каде и да е во швајцарските и австриските Алпи, на пример. 
Во паркот Летна, сум значи. Место за незаборавни глетки на "златниот град": окото фаќа повеќето од осумнаесетте мостови на најубаво опеаната Влтава, а ако човек има баш толку трпение, можеби ќе ги изброи и сите сто кули во градот. Нема што не се гледа од Летна, парк над самата Влтава. Тука, на врв рид е веќе спомнатата туристичка атракција - прашкиот Метроном. Уште и го викаат "црвениот метроном". Изграден е 1991 година, речиси точно триесет години откако на истото место бил урнат грамадниот споменик на Јосиф Висарионович Сталин. За уривањето на споменикот, висок цели 23 метри, биле потрошени 800 килограми експлозив. Урнат е споменикот, а на постаментот, соѕидан од гранитни камења и широк цели 15 метри, сега е направен црвениот, џиновски метроном. Ред е да се каже дека негов автор бил уметникот со меѓународна репутација Вратислав Новак. Така Прага благовремено (во 1962 година) се ослободила од аветот кој стоел над градот, а три децении подоцна е донесена одлука постаментот од купишта камења да не го нагрдува паркот и на него е поставен метрономот. Сега тука се собираат љубопитници од сите возрасти и од сите страни на светот. Најголемиот број од нив воопшто не чуле дека тука некогаш бил исправен хазјанинот. Им помага и метрономот, кажувајќи кое време го живеат, а волшебната глетка, прудолу, кон мостовите на Влтава и златните куполи на барокна Прага, им го зема здивот. 

Не сака само да си грамаден, сака и да го издржиш судот на времето. Заборавот е зад првото дрво во паркот Летна.
See Older Posts...