Добредојдовте на интернет страницата на Ристо Лазаров
НА ВРВОТ НА БОЛОТ
Sunday 28 Jan 2018 12:30 | Permalink
ВРВОТ НА БОЛОТ
Ристо Лазаров
За Ацо Шопов, за нашите класици, а и за нашата заборавност...
Можеби не се баш многу на број, ама има високи врвови современиот македонски творечки венец: Рацин, Конески, Шопов, Јаневски... - горди челници и претходници на оние што дојдоа по нив и што допрва ќе доаѓаат. Немаме право занесени од какви било нови "страсти" да ги фрламе во заборав нашите духовни претходници. Зашто, тие, како што рече Старделов за Рацин, беа национални поети од највисок ранг, зашто во својата песна - секој на свој начин - со своите песни ја открија и резимираа целата нова македонска поетска и историска епоха.
Последниве две-три недели се случија два три груби настани поврзани со името на Ацо Шопов: несмасното, да го речам најблаго што можам, споредување на неговото партизанско "агитпроповство" чијашто рожба беше првиот весник на македонски јазик "Млад борец" (во тој контекст беше спомнат и "агитпроповецот" Кочо Рацин). Споредбите со денешниве луѓе за "пи-ар" (небаре немаме наши зборови за односи со јавноста) беа изречени со невидена леснотија. Нешто се расчисти и целта на овие редови не е да ја враќа таа приказна, да кажат нешто за старата песна на нов глас. Ни потреба, ни фајде има.
Пред некој ден се случи нешто многу грозно, поврзано со животот и делото на Ацо Шопов: беше искршена, парчосана, спомен плочата на неговата родна куќа во Штип. Вандализам на дело: дома, речиси на роденденот на поетот (да не се заборави: и првоборецот) Ацо Шопов. Одбивам однапред секаква врска на "агитпроповството" со вандалското кршење на спомен-плочата. Скраја да е. А признавам: ова второво повеќе ме жегна, претпоставувам како и пошироката јавност. Го воскресна во мене прашањето за нашиот заборав кон нашите национални величини. Секој од нас, па и јас, видел во светот спомен -плочи наместени на куќи кои означуваат периоди во кои таму живеел некој творец вреден за почит. Некаде се поголеми, некаде помали, ама постојат и сведочат за духовното богатство на тие градови. Кај нас - наопаку: се кршат бисти, се продаваат како старо железо, се фрлаат в река... Колку пати само се кршат бистите на истиот Шопов, Анте Повски и другите во струшкиот поетски парк, нашата петропола на поезијата?
Но, да се вратиме на вандалското уништување на спомен-плочата на куќата на Ацо Шопов во Штип. Тоа што разбудува сентименти за заедничкото одење со големиот поет токму пред куќата во која е роден и на која беше закачена спомен-плочата, може да се смета и за приватна работа. Но, имам обврска, не баш приватна, да станам во одбрана на делото на Шопов: нема поминато еден месец, како во неговиот и мој Штип, ми беше доделено признание за афирмација на ликот и делото на Ацо Шопов, што ме прави неизмерно горд. И трижповеќе ме обврзува.
Откривач на тишината
Ацо Шопов прв ја откри тишината во македонската поезија и таа тишина стана култна, траен знак за распознавање. Колку што одминува времето, денес, во општата фејсбуковска и твитерска дрдорливост, таа, тишината, ни го открива сето свое значење, ни открива всушност, дека не се наоѓа подобар и поумешен говор од говорот на тишината. Мислата како повеќе да одекнува ако не се каже, ако се одмолчи. Онаа мисла која кај Ацо Шопов никнуваше од бескрајните длабочини на празниот лист хартија.
Ако моќта и припаѓа на тишината, што тогаш со зборовите, зошто служат зборовите? Па, зборовите служат да се пишуваат песни. Зад нив, секако, не стои само тишината, ама ние, од пуста мрза, често и не знаеме што стои зад тишината и зад зборовите. А ретко, ептен ретко запнуваме да ја откриеме јатката на зборот и што има во неа. Како да ни се оддалечуваат соѕвездијата од метафори.
Од зборовите се создаваат стихови, а од стиховите песни, сите песни на овој свет. Но, само кај вистинските и големите поети, каков што несомнено е Ацо Шопов, некои стихови звучат како цела песна. Eве само неколку примери од "Гледач во пепелта": ( Човеку) птицо претворена во ѕвезда, кој мисли дека те сфатил не знае што е бездна; мојата црнина твоја прегрнина,/твојата темнина моја подземнина./Земјо олелио, земјо пустелио; времето невреме вистинско е време; - изгасни песно во огнот што го запали сама; светлина капе врз нас од ѕвезда што одамна згасна... И така натаму, и така натаму. Набројувањето би било долго.
Од неговата рана младост, до 20 април 1982- та, поминаа многу историски татнежи и светкавици, се отвораа и многу темнини низ кои тре- баше да се врви. Ацо Шопов настојчиво си ја следеше ѕвездата што беше ја запаметил уште од качувањето кон врвот (на болот?) на роднокрајниот Исар и со која си замина во вечноста. И тагата, и убавината се слеваа во таа ѕвезда на Шопов. Sвезда опашица, со оган небото што го пара. Sвезда, која, блесната во песните на Ацо Шопов, на македонската поезија и ги донесе најблескавите мигови. Sвезда со која поетот Ацо Шопов ја споделуваше трагиката на југот. Тој знаеше дека таа е во сонцето, како што знаеше дека сонцето може да биде и црно. Преточена во песна, таа станува таинствен облик на времето.
До највисоките врвови на јазикот
И тогаш, пред речиси половина век, и денес, повеќето песни од стихозбирката "Гледач во пепелта" личат како предел на осаменик кој повикува посетители. Повикот, инаку, е упатен од непотрошлив собеседник вкоренет во спомените на сите кои го познаваа – непресушен извор на добродушност и отменост. Собеседник кој сè што имаше носеше во себе, како што се носи роза во реверите на песната.
Ацо Шопов прв објави стихозбирка во слободна Македонија, онаа Македонија за која веруваше дека е судбина на светот, а светот судбина на Македонија и денеска таа македонска слободаска поетска прворожба не може да се есапи само за прост и празнозначен факт. Попрво ќе да беше тоа неговиот прв чекор кон иднината и небиднината, кон црното сонце. Среде небиднина знаеше да ни каже што ќе ни се случи вчера и што ни се случило утре. Среде небидниа, потем, тивко, тивко излегуваше од сонот, за в мугри да го препознае и црното сонце. И сè така, верувајќи дека сите реки и мориња имаат и друг брег. Сè така, знаејќи, и од сопствениот опит, дека поезијата - како и секоја вистинска уметност - е напор, тежок напор. Некој беше рекол дека пишувањето поезија е, всушност, увежбување на смртта.
Со заминувњето, пролетта 1982-та, Ацо Шопов стана првиот класик на повоената македонска литература. До крај и остана верен на поезијата, нескршливо верувајќи дека токму поезијата ги достигнува највисоките висови на јазикот.
И тишината, и небиднината, и црното сонце, сè што создаде Ацо Шопов се неодминливи знаци на една поетска великост, знаци на зрелост
кои беспоговорно сведочат дека сè што ќе биде сработено и стокмено како што треба, се претвора во спомен, станува трајна вредност. Наспроти сите морници на новите времиња во кои не се баш и реткост обидитите значајни писатели да се тутнат во заборавот и тоа не со критика и превреднување, ами со неподнослива леснотија на едно ирационално самоволие.
На следбениците Ацо Шопов им остави непотрошливи бразди. Неговиот збор остана – непрегор, немушта патоказ кон врвот од болот. Мост кон светот, кон оној свет со којшто треба да се биде ,,на ти” при споделувањето и на убавината, и на тагата.
Нема кој да не знае дека Ацо Шопов беше душа човек. Сушта потврда на тоа дека поезијата е еден вид душа искажана со јазикот.Наспроти бездушниците со токмаци в раце.
ВРЕМЕ, НОРМАЛИЗАЦИЈА, АРШИНИ...
Wednesday 03 Jan 2018 05:47 | Permalink
ВРЕМЕ, НОРМАЛИЗАЦИЈА, АРШИНИ...
Ристо Лазаров
Како што врви човештвото, му натежнуваат заборавените наследства, па полните вреќа со такви (и слични нешта) ги остава крај патот - не само што тогаш немало Дрисла и други депонии, ами на некој случаен минувач да му се најдат. Оти има и чудаци меѓу случајните минувачи.
Товарот што го оставале крај патиштата, не бил претходно премеруван - и со драмови, и со аршини. Секое време си имало свои аршини, со ограничен рок на употреба. Со аршин од едно, не можело да се мери во друго време. Лесно е да мериш минато време со сегашни аршини. Друга работа е фајдето од таквите аршини, поарно да го прескокнеме, ако воопшто го има. Којзнае какво би изгледало, еве, ова, нашево време мерено со утрешни аршини?!
А одењето по патот нанапред, по правило, вели Кундера, бил еден вид нормализација на затекнатото а исчашено. Постои и една долга, богами и една не баш нежна полемика на Кундера и Хавел за нормализацијата, симплифицирано речено за реформите и револуциите. Поминало половина век од тогаш, таа полемика се случува по пропаѓањето на Прашката пролет (прегазена од руските окупаторски тенкови) и прашање е дали воопшто да се пристапува кон мерењето на тогашните аргументи со денешни аршини. Не се рекло џабе: сè во свое време. Макар што и виното кога ќе одлежи станува попитко.
Чекорите кон нормалноста, всушност, се и чекори кон граѓанските слободи, кои некогаш (времето лета!) биле потиснати. Одејќи поназад во времето, пак ќе се судриме со потиснување на слободите - та, што правеле инквизициските орди? Фрлале миризливо цвеќе на плоштадите? Нормализацијата, создавајќи ја светската историја, пренела којзнае колку илузии од едно во друго време? И сега: оние што ја теглеле нормализацијата низ времето - илузионисти ли биле? Не ќе да е. Можеби не сфаќале до крај дека слободата и демократијата трајно ќе се градат, дека не доаѓаат преку ноќ, со првиот "јуриш!". Го знаеле најважното: големите идеи не умираат, а и не остануваат во вреќите крај патот. И кога ќе бидат згмечени на едно место, ќе никнат на друго - така е тоа со големите идеи, откога постојат. Реките течат со векови, а судбините се одигруваат на бреговите. За утре од нив да бидат заборавени. Како велеше Маркес: животот е само она што ќе остане во сеќавањето.
Ако пропаднала една пролет, ќе дојде друга, ќе си се воспостави нормалноста (хармонијата) и така со ред: не постои несреќа што пролетта не може да ја исправи. Пролетните ветрови ја разнесуваат, витосуваат, потребата од одвишна верба: политичките фрази не се ломотат за да се верува во нив.
Нормализацијата некаде се крсти како победа. Зависи од затекнатото. Но, сака вардење од пијанството на победата. Опасен е мамурлукот по таквите пијансва. Оти, сегашната победа не гарантира и утрешна победа. И така со ред. Победата сака да е мислечка, сака катадневно обмислување. Пу-пу, скраја да е немислечката победа! Тогаш може да се зацапа во туѓа (но и сопствена) клопка, а истопорениот победник, херој, отпосле да види дека бил во служба на ништо, дека, всушност, бил идеалист без идеали. Или со некакви такви, од вреќите крај патот.
(Преземањето и преобјавувањето на текстот не е дозволен, освен со дозвола на авторот)
ЦРВЕНИОТ МЕТРОНОМ
Sunday 24 Dec 2017 12:31 | Permalink
ЦРВЕНИОТ МЕТРОНОМ
Ристо Лазаров
Во Прага сум, празнично, по којзнае кој пат - кај најблиските, до Василица. Никогаш пред Нова година времето тука не било толку пријатно, што не значи дека баш распиштолено може да се талка низ свечено накитениот град. Прага да се дотера за празници. И да му нуди секому по нешто: ја некој од недобројните концерти што се одржуваат во црквите и концерните сали, ја некоја акробатска егзибиција или настап на уличните музичари, ја претстави за деца среде плоштад, ја богати софри на отворено небо, тадури и кебапчиња, плескавици, пиперки во павлака...
Како и секоја година во ова време, како и секоја година во кое и да е време - вриеж од туристи, од секаде. Најмногу ги има оние за кои не можеш да се кладиш од каде се: од Јапонија, Јужна Кореја, Кина. Виетнам...? Азијати. Најнеуморни "шкљоцари" на сè што ќе им се стори интересно: спомениците (ги има каде што треба и колку што треба, од мајстори направени), претседателската палата на Храдчани, па долгото слегување низ легендарната "Златна уличка" каде што свои катчиња имаат Франц Кафка и Олга Хавелова, мостовите на Влтава при што апсолутен приоритет има Карловиот мост, тврдината Вишеград... Крај му нема на набројувањето.
Сите доаѓаат со некакви претходни знаења, а најголемиот број од нив во тевтерчињата (во најново време во мобилните телефони) ги запишуваат и имињата на познатите пувници - ако не си пробал од пивото, како да не си бил во Прага. Уште полошо: бадијала си бил. Макар што баш во пивниците тешко се наоѓа место, од домаќините кои ги претпочитаат сопствените навики отколку да бидат туристички водичи и да им ги фалат пивата и свинските печени колена на гостите,од каде и да се. Се паметат и поинакви случки, кога пражани ги гостат дојденците во некоја пивница. "Златниот тигар", пивницата во која писателот Бохумил Храбал, легендарниот автор на "Го служев англискиот крал" или "Песот кој лаеше на возовите", си имаше своја маса на која никој и во никое време не можеше да седне. Поради кафеанскиот принцип, но исто така и поради фактот дека од два попладне, кога отвора пувницата,па до фајронт, Храбал си е редовно на својата маса. На таа маса, своевремено, го прими и американскиот претседател Клинтон, откако ги одбил сите предлози на протоколот за средба на некое друго "попристојно" место. "Ако сака тука нека повели, јас од тука не мрдам" - беше бил рекол Храбал. И би по негово. Не од инает, просто - по чешки.
Други пак, со тешки маки наоѓаат остатоци за древната легенда - добриот војник Швејк. Во една пивница во Нусле се уште се чува масата на Јарослав Хашек, авторот на Швејк, има и две-три кафеани со името на Швејк и - толку. По примерот на Швејк и Храбал одат и поновите генерации чешки писатели: да се има своја маса во кафеана, значи дека си го пречекорил прагот на престижноста. Така и последниве години најчитаниот Чех Михал Вејф, кој си има место во една пивница, исто така на Нусле.
Сега сум "стациониран" зад паркот Летна, во кој е сместена една необична туристичка атракција што ја открив деновиве, при една случајна, долгопругашка прошетка низ паркот. Раката на срце, во ова време од годината тој и не личи многу на парк - дрвјата обезлистени, гранките суварки, тревата ко вземи да пропаднала. Природата, едноставно, си го користи зимскиот одмор - тука, на самото место, кајшто си е; ни во Мадона ди Кампиљо, ни во Шамони, ни каде и да е во швајцарските и австриските Алпи, на пример.
Во паркот Летна, сум значи. Место за незаборавни глетки на "златниот град": окото фаќа повеќето од осумнаесетте мостови на најубаво опеаната Влтава, а ако човек има баш толку трпение, можеби ќе ги изброи и сите сто кули во градот. Нема што не се гледа од Летна, парк над самата Влтава. Тука, на врв рид е веќе спомнатата туристичка атракција - прашкиот Метроном. Уште и го викаат "црвениот метроном". Изграден е 1991 година, речиси точно триесет години откако на истото место бил урнат грамадниот споменик на Јосиф Висарионович Сталин. За уривањето на споменикот, висок цели 23 метри, биле потрошени 800 килограми експлозив. Урнат е споменикот, а на постаментот, соѕидан од гранитни камења и широк цели 15 метри, сега е направен црвениот, џиновски метроном. Ред е да се каже дека негов автор бил уметникот со меѓународна репутација Вратислав Новак. Така Прага благовремено (во 1962 година) се ослободила од аветот кој стоел над градот, а три децении подоцна е донесена одлука постаментот од купишта камења да не го нагрдува паркот и на него е поставен метрономот. Сега тука се собираат љубопитници од сите возрасти и од сите страни на светот. Најголемиот број од нив воопшто не чуле дека тука некогаш бил исправен хазјанинот. Им помага и метрономот, кажувајќи кое време го живеат, а волшебната глетка, прудолу, кон мостовите на Влтава и златните куполи на барокна Прага, им го зема здивот.
Не сака само да си грамаден, сака и да го издржиш судот на времето. Заборавот е зад првото дрво во паркот Летна.