ПОТОМЦИТЕ НА МЕК КАРТИ

Секоја чест и почит на дисидентите, на оние кои во времето кога "комунизмот" го тресеше половина свет, беа жестоки критичари на истиот тој "комунизам". И кои тие свои критички искри ги плаќаа во тогашните апсани - од Лубјанка, преку Сибир, до Сремска Митровица и Голи Оток. Биле мажи кога тоа чинело скапо, мошне скапо - цело скапување во гулазите.

Но, што да се прави со оние кои кукурикнаа, гукнаа, си ги одраа и си ги дерат грлата против комунизмот, тадури и сега, цел четврт век по неговото паѓање? Откако во комунизмот постигнаа  и добија сé што можеше да постигнат и да добијат - од бесплатно образование до топли фотелји? На кои им текнува отпосле, кои се јуначат отпосле, што велат кумановци "на мртвога Германца"?

Што да се прави кога една пејачка во црковен хор, на пример, ќе си замисли дека е внука на големиот демократски истребувач на комунистите злогласниот сенатор Џо Мек Карти (оној Мек Карти со чии декрети Чарли Чаплин, на пример, а и илјадници левичари беа избркани од САД ) па, ај што го прогласува комунизмот за најголемо зло, ами бара и казни за тие што ќе се одважат во иднина да застапуваат такви идеи? Барем да се оригинални тие барања, да не клокотат од ќерка му на францускиот профашист со тапија Ле Пен,со години веќе верна идеолошка следбеничка на својот татко. Ако се накашла дотичната персона, сè што е лево во Европа да не треба да се засолнува во глушечка дупка и да се тресе од страв?

Што да се прави со Пикасо, Бретх, Хобсбаум, надреалиститеи другите нивни левичарски истомисленици (и членови на Партијата) без кои не може ни да се замисли светскиот интелектуален и уметнички врв? Да се прогласат ли за злосторници, да се изложат ли на јавен презир?  Да се лустрираат? На кој начин  да се одвојат од нивните дела и чуму таа делба? Немам илузии, додека има потпалувачи на разни оганчиња на омразата, дека таа делба ќе престане. Макар што се чинеше, баш во времето на комунизмот, дека полека се затворија старите рани - низ примерите на Езра Паунд, Кнут Хамсунг, Елија Казан... Сакал-нејќел денес човек, свесен дека сé е ужасно компликувано,  просто е присилен да се запраша: треба ли едно зло да се заменува со друго? Што е денес политичкиот противник? По кој аршин ќе ги бираме пријателите - само според политичката припадност ли? Според тоа што некој некогаш (сеедно лев или десен) верувал дека треба да го прави баш тоа што го правел, а времето подоцна рекло дека не требало да го прави баш тоа што го правел? А знаеме имало и такви кои не верувале, ама ја следеле посоката што им била наредена. А и што ако утре се покаже дека денешниве силници не требало да го прават она што го прават? До каде и до кога ќе се врти тоа тркало на вратките?

Темата за комунизмот, како што гледаме, не е затворена, ама не е затворена и темата за цивилизациските и демократските дострели на либералниот капитализам. Стига е да се потсети само на минатогодишната окупација  на Вол Стрит.

Имаше мудри луѓе, дисиденти со затворски стаж, кои веднаш по паѓањето на комунизмот, предупредуваа од опасноста од антикомунистичка хистерија. Полјакот Адам Михник, на пример, во тоа време напиша дека од комунистите полоши се само антикомунистите. Времето потврди дека тоа не беше обична игра на зборови на големиот мислител. Левицата доживеа колапс, а на виделина секој ден излегуваат фрапантни бројки за тоа колку луѓе во секоја земја го контаролираат најголемиот дел од капиталот. Во Америка, на пример, 400 најбогати луѓе заедно поседуваат толку пари колку и половината население. Во Индија иста слика: 100 најбогати луѓе поседуваат богатство еднакво на четвртината од бруто домашниот производ. Секако има и попластични примери, но и овие на се за в корпа за отпадоци. Не сме ни ние далеку од таквото немилосрдно продлабочување на јазот меѓу пребогатите и пресиромашните.

Левицата, ако доживеа колапс, не значи дека замина на оној свет. Еве ја пак на сите меридијани, крева и глава и глас. Не безразложно предупредува дека прашањето за човековите права, толку грлесто поставувано во времето на комунизмот, денеска е всушност прашање на правата на оние кои гладуваат или се жртви на погубното насилство (Жижек) и дека не е нереално антикомунистите да се победат самите во сопствената игра. Меѓу другото и поради простиот факт што животот не е игра, уште помалку играчка.

Во некои парламенти на земјите од Европската унија (Чешка, Грција...) има и пратеници од редовите на Комунистичките партии. Некако, не се гледа вака, со голо око, дека тие земји имаат кусок европејство. Јок, џанам.

На локален терен, моќта на комунистите се гледа и на Водно. Во времето на комунистите, тоа беше елитна населба, ама од бараки. И најголемите комунистички главатари кај нас скончаа токму во такви бараки. Погледнете го сега Водно, пред да почне земјиштето да се лизга од толкава преизграденост. Оние од палатите ли ќе ни кажуваат колкаво зло бил комунизмот и колку се сега тие фини, вклучувајќи ја и пејачката во црковниот хор? Комунистите, се разбира, не беа идеални, ама ќе ги скараа за нарушување на "моралниот лик на комунистот", како што се велеше тогаш, ако примеа на подарок при посетата на некој комбинат  - гајба грозје или патлиџани. Денеска богаташите ги караат затоа што наместо некој друг богаташ, поблизок до власта, пред нос купил некој вреден имот, за ситна пара. Воопшто, денеска многу се купува: правда, медиуми, дипломи... Таа распродажба не може да трае вечно. Денеска се прават панорамски тркала - да се повозат во нив вртикапи и вртелешки, вртканици, толчачи на време. А и на човечки судбини, богами? Да не се повторуваат тоа некои мелодии од времето на комунизмот, ама не баш како фарса, ами како фанфари на стравот?

Чудно е, не без причина, што во времето кога фашизмот крева глава, ударот се насочува токму кон оние што го победија фашизмот. Уште и да се изедначуваат со фашистите, што е врвен безобразлук. Комунистите тогаш воопшто не беа на споредниот колосек на историјата. Чудно е и тоа што комунистите ги обвинуваат дека од идеолошки причини се пресметувале со неистомислениците, главно националисти? А од кои причини се атакува на нацистите и националистите, и на оние најзакоравените - денес? Од кои причини се атакуваат сите комунисти, топтан? И кои се причините што има толкава селекција во борбата против корупцијата денес?

Мошне лесно се забораваат и спецификите на борбата на македонските комунисти, папочно поврзани со првото победоносно востание и создавањето на современата држава. Се амнестираа оние кои удрија врз темелите на државата, а комунистите се лустрираат, се направи и Музеј на жртвите од комунизмот. Да, на жртвите од комунизмот, отшто други жртви (на пример од фашизмот) - сакаат да кажат - тука изгледа немало. Згора, се сака на политичкиот пазар да се продаде дека овде и сега, на пример, нема и не се негува склоност кон култна послушност, а едни со други си ги вадат очите нарекувајќи се, кога ќе им затреба - султан партии. Уште да почнат да не уверуваат дека напливот на антикомунизмот нема никаква врска со напливот на популизмот отспротива, па приказната да биде комплет. Ма, знаат и малите деца: еден од корените на популизмот е и грижливото негување на тоа да си нечија жртва, а чија ако не на комунизмот?!

Едно време во каков-таков оптек беше идејата за национално помирување. Заврши така што секој сакаше помирување по свој терк. И остана пизмата. Сосе пизмата и прашањето: од која дупка и зошто бликна тој силен гејзер на омраза кон комунизмот, сега веќе и од  оние кои не само што не пропатиле во тие темни вилаети, ами воопшто и не биле родени тогаш?

Популистите денеска нудат избор на два вида сока произведени во иста фабрика - од ананас и јаболка, на пример. Некои такви сокови, историски гледано, брзо шеќердисуваат и се фрлаат во канализацијата како одвратни прелаги. Популизмот си продолжува по својата профашистичка патека: се негува култот кон големиот водач, ама и кон акцијата заради акција и по секоја цена. Мислењето и здравиот ум не се препорачливи. Или-или, отсекогаш било популистичко-фашистичко вјерују – тука се корените на патриотите и предавниците. Прогласувањето непријатели одамна е омилен спорт на популистите и про-фашистите.

Наспроти хистеричните вресоци на современите фашистички толпи, вистината сепак си останува вистина и не сака уплав од историски поразените сили. Останува вистината за навек, да сведочи за тоа како завршувале фашистите низ нивните крвави маршови. Неизбришливо се врежуваат во меморијата и ликовите на оние подгрбавени старци кои сега се потпираат на бастуми, ама кои му ги скршија дамарите на фашизмот, тогаш кога требаше. И безобразието во односот кон нив, уличарската невоспитаност. Мртвите херои, сега толку лефтерно лустрирани, и да не се споменуваат. Ама било и ќе биде: Вистината, исто како и борбата против фашизмот, немаат ограничен рок на траење.

Ристо Лазаров

29.11.2013

www.ristolazarov.com

не е дозволено никакво преземање и преобјавување на текстот  и делови од текстот во медиумите и на интернет порталите без дозвола на авторот. 

БАЦКО ЃОРЃИЈА

Ми беше на гости Бацко Ѓорѓија. Не дојде по автопати со крпени дупки, ниту со возови со кои пред сто години се брзало во иднината. Не дојде ниту низ оџак. Просто, ми дојде низ транзисторот: онака, разбушавено, веселнички - колку да каже дека сè уште е жив и здрав, подготвен за нови предизвици. Макар што, вели, времето е далеку од веселничко, можеби ептен далеку.

Чашата ракија веќе е стокмена, да не препека Бацко Ѓорѓија. Прво што кажува: кој пее, зло не мисли. Ама, вели, мора човек многу да се замисли кога народот малку пее, кога стивнува песната. Песната е дијаграм на душата, се поткрева од душата и не се пее со поткуп, оти и самата душа не се поткупува. И песната не се превртува, како гулаб вртач: не бива и тие малку песни веселнички што ги имаме, да се превртат, под намуртеното небо, во таговен и безнадежен лелек.

Вели Бацко Ѓорѓија: денеска се намножиле неговите дупликати, тоест фалсификати. Оние де, што сé што ќе видат во село, сé сакаат да е нивно. Ама не на шега, ами навистина - затоа се и фалсификати на шегобиецот Бацко Ѓорѓија. Ѓаволот, вели, веќе ја однел шегата оттука. На овој, видоизменетиот Бацко Ѓорѓија малку му е сè што видеја у село да е негово, ами сака двојно, тројно, којзнае колку пати повеќе од тоа. Ѓоа целата држава е едно село, толку наситка да се немало. A се гледа од авион: заблазнувањето се крие зад ниски грмушки, одвај некој знае дека постои тој збор, а завидливоста буи, буи, се качува сé погоре и погоре по небеските скали. Прв на скалите – Бацко Ѓорѓија, такви се строгите правила. Колку богатници (пак Бацко Ѓорѓија мајстор на тајфата) - толку завидливци. Ако не и троа повеќе. Колку скапоцени очила - штитници на очите и срамот на богатниците - толку ненаситност, стрвност. Ако не и троа повеќе. Божем животот не е еден.

Продолжува, уста не затвора Бацко Ѓорѓија, оној од веселничката песна: гледам, волјата за живот ви врви кон бездна - сака запирање, спастрување. Не сака мижење, ами окорување на очите, на оние духовни очи за коишто се говори уште од антиката, ама не оваа вашата, пластична. Со таква волја, животот се цепка на парченца, не можеш крај со крај да врзиш. Се парчосува енергијата, се парчосува надежта. Ако понекогаш и се поврзат одломките од животецот ви, како вагони во воз, однапред знаете дека тој воз е споулавен. Сте го гледале тој филм.

Буричкате во биографии, ама уште повеќе во контејнери. Не ги забележувате метастазите на ограничувањата. Или се правите такви. Ептен отпосле го сфаќате горчливиот вкус на купиштата шеќерни лижавчиња. Во меѓувреме, болеста си се развива. Вие, како што вели оној Сиоран, ја пишувате биографијата на колективната болест. Нема болест без биографија. А има хронично болни народи, внимавајте. не туку се трткајте, со опроштение, во лавиринтите на опстанокот. Бегајте и од лошите сни. Ве мамат ако ви велат дека тие можат да се избркаат со баење. Помина ерата на бајачите и бајачките.

Белки знате дека во иднината не се влегува со салто мортале. Првин треба да се посади зрното на вербата и вечноста, да се остави да пркне - да ја почувствува милината на вечноста, наместо стутуленоста во ореово лушпе. Не е доволно само да знаеш англиски, па да си мислиш дека си го скршил ореовото лушпе. Сака асолна оревокршачка. Ех, тој Чајковски!

Сака да им се каже на дивите: доста беше со бркањето на питомите. Снегот не паѓа да ја сокрие стрвноста на новиот мој имењак, вели Бацко Ѓорѓија. Снегот, кога да е, ќе го открие неговото тетеревење. А еве го кај е, мина Свети Арангел, иде Свети Никола. Снегоносец. По него и Дедо Мраз: и да не ви донесе, сами треба да си направите нова брзина, нов ритам на живеачката нурната во вистински промени. Мојот современ двојник- а не веселник - вели Бацко Ѓорѓија, е последица на вкупната ситуација, ама и не јзин генератор. Отсекогаш имало дувачи на труби, ама и дувачи на балони.

Ни новиот Бацко Ѓорѓија, ни дузините следбеници и потрчковци околу него, денес не го читаат Цепенков. Демек, демоде било. А Цепенко фино си вели: посакала баба рогови, останала без уши. Не е ред баш од мене да го чуете тоа, ама јас сепак бев само веселник-шегобиец, вели Бацко Ѓорѓија од транзисторот.

И си ја збриша Бацко Ѓорѓија, толку беше кумановската песна за веселникот. Програмата продолжи со народната песна Судбо моја, судбино...

Ристо Лазаров

23.11.2013

www.ristolazarov.com

(преобјавувањето е допуштено само со наведувањето на линкот)

Мал есеј

САМИ ВО МРАКОТ

Замрачувањето на сонцето е природна појава. Доаѓа и си заминува: кога бевме деца го гледавме со зачадени стакленца, сега за тоа има модерни очила. Но важно е што замрачувањето секогаш трае колку што трае, како еден од безбројните докази на минливоста. И кај Марко Цепенков има запишано една: се отвора темница, се затвора темница... А и народот, сетики, не вели џабе: дури на едниот не му се стемни, другему не му се разденува. Призвучува и како дијалектика на животот.

Но, има огромни мрачни полиња создадени некој да си игра мижитатара со народот. Цели епохи протатнуваат низ полињата на мракот, неброени луѓе се заточеници на мижитатарата. И денес.

Секој мрак си има свои господари, фанатични вљубеници во мижитатарата. И си мислат, господарите на мракот, дека баш мракот е ќебе за покривка (преку глава) за сите нивни валканици, скривница за сите нивни валканици. Не знаат (или не сакат да знаат, толку да им чуе) дека нема валканица што на крајот на играта не излегува на виделото на денот. Како што нема лудило, што на крајот на краиштата, ако не бива поинаку се спаструва во лудница. За тоа се лудниците - за згрижувања на лудилата, од секаков вид.

Господарите на мракот си мислат дека се ем недопирливи, ем вечни. Двојна самопрелага. Воопшто не го разбираат значењето на минливоста и на празнината во која цапаат и што оставаат зад себе. Ветер им влегол во главите, вејки на ветрот.

Недопирливоста, нели, подразбира оддалеченост од животот и на госпорадите на мракот баш им е фино во таа оддалеченост. Наложуваат да се градат нови и нови тунели, нови полиња на мракот. Заслепени и аздисани, не можат ни да претпостават дека низ тунелите што ги градат за другите, всушност, самите итаат кон сопствениот крај. Добро, најчесто треба некој и да ги поттурне на тој пат, да поитаат. Некои патишта се именуваат: пат на свилата, пат на виното... Има, има и пат на кутрулот. Поплочен со гласачки ливчиња, на пример. И со негување на отпорот.

Некои господари на мракот градат посебни тунели и полиња за посебни еснафи. За медиумите, на пример. Денеска, при толку сателити и електроника! Личи на бајрам со умот, ама понекогаш успева. Тоа како посебно да ги развеселува господарите на мракот: цел еден еснаф да турнат во нивните тунели. Ако не милум - силум.

Само на прв поглед звучи парадоксално: секој мрак, па и секоја празнина, си има своја боја, со различен интензитет. Нема безбоен мрак. А има полесно и потешко совладливи мракови. Ама, сепак, совладливи. Им нема спас, дури и кога еснафите, медиумски, на пример работат ударнички, ѓоа доброволно, од силна верба. Кога ќе видиш, поданик без силна верба и не се бидува. Прават секакви гунгули, најмногу такви што ги веселат господарите. Отпосле може ќе се каат, ама отпосле е доцна, после мракот нема каење.

Во мракот, опкружени од сопствената фела, можете да се најдете и сами - во одбрана на фенерчето што го осветлува образот на професијата. И што интересите и правилата на професијата ги става над се'. И како скромен доказ за тоа дека мракот не е семоќен и бесконечен. Таквите осаменици ги забележуваат дури откако ќе аплативно ќе се види заканата од најтотална темница и им поставуваат недоветни прашања - те како опстануваат сами, те како се опираат на тежеста на мракот... Прашувачите или имаат кусо паметење, или не сакале да видат дека осамените, всушност, отсекогаш си биле такви, само не им биле во видното поле на прашувачите кои, можеби, биле зафатени со други активности, навивачки можеби.

Понекогаш, како се курдисани, така размислуваат и прашувачите. Сакаат околу опстојот на фенерчето на осамените да сплетат разни црно-бели приказни. Ги фалат, не дека не ги фалат осамените, ама не ја потскриваат мислата дека некој друг им ја крепи осаменоста. А работата е проста како грав: приврзаност кон правилата на професијата и точка. Тоа не подразбира безгрешност, ама не подразбира и задолжителна припадност на навивачки групи. За независен еснаф првин требаат независни глави, потем може да се распредуваат и приказните за сопствениците, пардон, "газдите" на еснафите. Медиумите, де.

Да бидеш осамен среде општата хистерија, не значи да бидеш догорче на времето. Можеби повеќе жарче на некое ново време, без тунели и полиња на мракот.

На свој грб чувствуваме дека освен осаменици во која и да е фела, медиумската на пример, се случува да има осамени и цели општества, додека други општества сеират надмено и се прават дека не догледуваат баш најдобро, а ја гледаат и на ѓаволот дупката. Едно е да гледаш, друго е да се правиш дека гледаш. Лесно е да се правиш на три и пол: на општествата, како и на фелите во општествата, кога им претежнува мракот, кога навистина им е многу тешко  - им се подава рака. Не валкана.

Знаеме, не дека не знаеме: секој мрак завршува како капка ентропија, се распаѓа и го остава зад себе смрдежот на распаѓањето. И празнината си остава свој смрдеж. Има недобројни видови смрдежи.

Не, навистина нема мрак што вечно трае, како што нема ни школка што не се отвора.

Ристо Лазаров

09.11.2013